Stan przedcukrzycowy możemy rozpoznać na podstawie kryteriów glikemicznych, obejmuje on następujące dwa stany hiperglikemiczne:

• nieprawidłowa glikemia na czczo (ang. impaired fasting glucose, IFG): 100–125 mg/dl,
• nieprawidłowa tolerancja glukozy (ang. impaired glucose tolerance, IGT): w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) glikemia: 140–199 mg/dl.

Oznaczenia stężenia glukozy powinno wykonywać się z osocza krwi żylnej.

Wartości hemoglobiny glikowanej HbA_1C: 5,7–6,4% odpowiadają także stanowi przedcukrzycowemu, jednak na podstawie tego kryterium nie możemy rozpoznawać stanu przedcukrzycowego, możemy te wyniki traktować jako badanie przesiewowe, wymagające weryfikacji oznaczeniem glikemii. Natomiast cukrzycę możemy rozpoznać, jeżeli glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl (dwukrotne oznaczenie), glikemia w 120 OGTT ≥ 200 mg/dl lub występują objawy kliniczne hiperglikemii (np. wzmożone pragnienie, wielomocz, utrata masy ciała) i glikemia przygodna ≥ 200 mg/dl.^1,2

U osoby ze stanem przedcukrzycowym, przyjmującej z tego powodu metforminę, należy przed wykonaniem doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) odstawić metforminę co najmniej siedem dni wcześniej. Nie należy w celach diagnostyki zaburzeń gospodarki węglowodanowej używać do oznaczania glikemii glukometrów. Badanie w kierunku przejścia stanu przedcukrzycowego w cukrzycę należy wykonywać co roku, zlecając wykonanie OGTT.^1,2,3,8

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) odgrywa bardzo ważną rolę w diagnostyce zaburzeń gospodarki węglowodanowej, powinno się go wykonać u osób z glikemią na czczo w zakresie 100–125 mg/dl oraz u osób z prawidłową glikemią na czczo, których istnieje podejrzenie w kierunku występowania stanu przedcukrzycowego lub cukrzycy. Przed badaniem pacjent nie powinien ograniczać spożycia węglowodanów w diecie, należy także wykluczyć obecność ostrych chorób. W dniu badania pacjent powinien zgłosić się na czczo (8–14 godzin od ostatniego posiłku) w godzinach porannych, wypoczęty po przespanej nocy. W czasie wykonywania testu pacjent powinien przebywać w spoczynku w miejscu wykonywania badania.^2,8

Patogeneza stanu przedcukrzycowego, podobnie jak cukrzycy typu 2, jest złożona i obejmuje przede wszystkim: insulinooporność związaną głównie z otyłością; postępujące zaburzenia wydzielania insuliny dotyczące początkowo upośledzenia pierwszej fazy wydzielania insuliny, a następnie także drugiej fazy; upośledzenie mechanizmu inkretynowego; zwiększenie wydzielania glukagonu; zwiększenie glukoneogenezy wątrobowej.⁸

Od wielu lat badane są różne leki pod kątem prewencji i opóźnienia rozwoju cukrzycy. Na podstawie badań randomizowanych (np. Diabetes Prevention Program – DPP, The Finnish Diabetes Prevention Study – FDPS) wykazano, że interwencja behawioralna wykazuje największą skuteczność w prewencji wystąpienia cukrzycy u osób w stanie prediabetes – redukcję ryzyka wynoszącą 58%. Jednak w praktyce klinicznej trudno jest uzyskać u osób dorosłych zmianę nawyków życiowych. Stwierdzono, że także różne leki, np. akarboza, liraglutyd, orlistat, walsartan, niektóre glitazony, insulina glargine, mogą zmniejszać ryzyko przejścia stanu przedcukrzycowego w cukrzycę typu drugiego, natomiast jedynym lekiem zarejestrowanym w leczeniu stanu przedcukrzycowego jest metformina. Często stan przedcukrzycowy współistnieje z nadciśnieniem tętniczym czy hiperlipidemią, co wymaga włączenia leczenia hipotensyjnego i hipolipemizującego.^3,4,5

Jedynym lekiem – obok modyfikacji trybu życia – zarejestrowanym w leczeniu stanu przedcukrzycowego i w prewencji farmakologicznej cukrzycy typu 2, jest metformina (gdy za pomocą ściśle przestrzeganej diety i ćwiczeń fizycznych nie można uzyskać prawidłowego stężenia glukozy we krwi). W badaniu DPP stosowano metforminę w dawce 2x850 mg, co prowadziło do redukcji wystąpienia cukrzycy o 31%. Metformina w postaci tabletek o przedłużonym uwalnianiu (XR) jest lepiej tolerowana niż metformina o standardowym uwalnianiu i jest stosowana w leczeniu stanu przedcukrzycowego w dawce od 1,0 do 1,5 g, przyjmowanej raz na dobę w trakcie kolacji.^3,5,9

Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego włączenie metforminy należy rozważyć zwłaszcza u osób ze wskaźnikiem masy ciała (BMI) ≥35 kg/m² i poniżej 60. roku życia oraz u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej. Włączając metforminę, należy także uwzględnić wywiad rodzinny w kierunku cukrzycy typu 2 oraz inne czynniki ryzyka chorób serowo-naczyniowych (stan prediabetes wiąże się ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym). Metformina wykazuje korzystne wielokierunkowe działanie: sprzyja utracie masy ciała, korzystnie oddziałuje na profil lipidowy poprzez zmniejszenie stężenia triglicerydów i LDL cholesterolu, zmniejsza ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych bez zwiększenia ryzyka hipoglikemii. Korzyści ze stosowania metforminy w zapobieganiu cukrzycy typu 2 lub opóźnianiu jej rozwoju utrzymują się długo (analiza 15-letniego obserwacji uczestników badania DPP – Diabetes Prevention Program Outcomes Study wykazała, że po 15 latach w grupie osób leczonych metforminą utrzymywała się 18% redukcja ryzyka rozwoju cukrzycy w porównaniu z placebo). Większe korzyści z terapii metforminą odnoszą pacjenci ze współistniejącą nieprawidłową glikemią na czczo (IFG) i nieprawidłową tolerancją glukozy (IGT) w prewencji cukrzycy typu 2.^2,4,5,9,10.

Dokładna liczba osób spełniających kryteria stanu przedcukrzycowego w Polsce nie jest znana. Szacuje się, że może dotyczyć około 3 a nawet 5 milionów osób. U dużej części osób ze stanem przedcukrzycowym/cukrzycą typu 2 nie występują objawy kliniczne, dlatego tak ważne są badania przesiewowe. Zgodnie z zleceniami PTD w grupach ryzyka rozwoju cukrzycy powinno się przeprowadzać badania przesiewowe (u osób, które nie wykazują objawów klinicznych hiperglikemii): raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia, a także – niezależnie od wieku: co roku u osób z nadwagą i otyłością; obwodem w talii ponad 80 cm u kobiet i ponad 94 cm u mężczyzn; z cukrzycą występującą rodzinnie; mało aktywnych fizycznie; z grupy etnicznej lub środowiskowej częściej narażonej na cukrzycę; których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy; u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową; u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała ponad 4 kg; z dyslipidemią; u kobiet z zespołem policystycznych jajników; z chorobami układu sercowo-naczyniowego.^2,11

Najskuteczniejszą metodą zapobiegającą przejściu stanu prediabetes w cukrzycę typu 2 jest leczenie behawioralne. Zgodnie z zaleceniami PTD osoby obciążone wysokim ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2 należy poddawać odpowiedniej edukacji na temat zasad zdrowego stylu życia – zalecać regularną aktywność fizyczną, przynajmniej 150 minut tygodniowo, zmniejszenie masy ciała o około 7% oraz powtarzać porady dotyczące zmiany stylu życia, co ma decydujące znaczenie w skuteczności prewencji. PTD zaleca obserwację pacjentów ze stanem przedcukrzycowym pod kątem występowania innych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (np. otyłość, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe) oraz ich leczenia, unikanie leków o działaniu diabetogennym. W fińskim badaniu randomizowanym Finnish Diabetes Prevention Study, w którym udział wzięło 523 osób ze stanem przedcukrzycowym, w grupie poddanej interwencji (indywidualne szkolenie, żeby uzyskać redukcję masy ciała o minimum 5%, ograniczenie energii pochodzącej z tłuszczów do 30%, a z tłuszczów nasyconych do 10%, spożycie błonnika minimum 15 g na 1000 kcal, zwiększenie aktywności fizycznej do minimum 30 minut dziennie) uzyskano 58% redukcję ryzyka rozwoju cukrzycy w porównaniu z grupą kontrolną. Podobne rezultaty zaobserwowano w badaniu Diabetes Prevention Program.^2,4,7,9,10

Metformina stanowi lek pierwszego wyboru w leczeniu stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Lek ten nie powoduje hipoglikemii, sprzyja utracie masy ciała, zmniejsza ryzyko sercowo-naczyniowe, przy czym wykazuje silne działanie hipoglikemizujące. Metformina zmniejsza produkcję glukozy w wątrobie, zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny i powoduje zmniejszenie stężenia insuliny we krwi. Może być kojarzona ze wszystkimi lekami stosowanymi w terapii cukrzycy typu 2, na każdym etapie leczenia cukrzycy.³